Kỹ thuật thu hái cây dược liệu

Thu hái cây thuốc là một khâu có tầm quan trọng nhất trong quá trình trồng cây để mà đạt được số lượng dược liệu nhiều, lại có chất lượng cao hiệu quả kinh tế tốt chúng bị phụ thuộc vào những nguyên tắc sau:

– Thu hái đúng thời kỳ: Đối với mỗi loại thuốc cần phải biết thu hái vào lúc nào, cho năng suất và chất lượng điều trị cao nhất.

– Thu hái cùng thời gian trong điều kiện thích hợp.

– Thu hái đúng bộ phận cần dùng, tránh lãng phí, giúp dược liệu thu được tinh khiết, chất lượng cao. Đảm bảo khả năng tái sinh tự nhiên (trong khai thác ngoài tự nhiên).

1. Căn cứ khi thu hoạch

1.1. Căn cứ vào đặc điểm của bộ phân sử dựng

– Với cây lấy củ, rễ, thân thảo: Thu hoạch vào lúc cây bắt đầu vàng úa. Cắt bỏ thân lá, để chừa lại 1cm ở phần gốc để nhổ cho dễ. Dùng quốc, thuổng đào bới xung quanh để lấy củ và rễ. Tránh làm xây xát và gẫy củ, rửa sạch đất cát, cắt bỏ rễ con.

– Với cây lấy củ, rễ cây lưu niên: Khi thu hái chú ý không làm ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của các bộ phận trên mặt đất.

– Với cây thu hoạch vỏ thân: Thường khi thân chuyển từ màu xanh sang màu nâu hoặc tím, bóc vỏ thân hay vỏ rễ, thu hái vào lúc cây ra nhựa dễ bóc.

– Với những cây lấy hoa: thu hái lúc ra hoa, nếu có dược liệu nụ hoa (Hoa hòe) thì thu khi trên cây có 30 % hoa nở.

– Với cây lấy lá: cần thu hoặc vào cuối xuân, đầu hạ, lá bánh tẻ có thể thu hoạch khi cây ngừng sinh trưởng sinh dưỡng, với những cây lấy lá là cây thân thảo có thể dùng toàn cây như: Ích mẫu, Hoắc hương.

– Thu hái quả hạt, thì thu hoạch lúc chín (Gấc chín đỏ, Ý dĩ màu trắng, hồi màu vàng), là thời kỳ có nhiều hoạt chất. Với những loại có quả, hạt nhỏ thường thu hái khi hạt gần chín, không nên để hạt chín quá bị rụng rơi ra ngoài, có thể thu hái cả cây bó thành bó, phơi khô đập hạt.

1.2. Căn cứ vào thời kỳ sinh trưởng của cây

– Với 1 số loài cây cỏ sống hằng năm như Ích mẫu, có thể thu hái 1 năm từ 2 – 3 lứa, thu hoạch khi cây sắp ra nụ.

– Khi cây ra hoa (Bạc hà, Dầu giun, Hương nhu) là cây có hàm lượng tinh dầu cao.

– Cây lấy thân thu hoạch vào lúc cây trưởng thành.

– Cây lấy quả thu khi cây úa vàng hay quả chín.

1.3. Căn cứ vào thời gian trong ngày

– Với những cây lấy tinh dầu: Nên thu hái 9h đến 3 h chiều.

– Với những cây có ancaloit thu hoạch ở bộ phận non lúc sáng sớm (lá cà độc dược).

–  Với những cây có glucozit thu hoạch vào lúc sáng sớm.

1.4. Căn cứ vào thời tiết lúc thu hoạch

– Nên chọn thời tiết khô để thu hoạch, chọn những ngày nắng ráo thu hoạch chủ động được việc phơi sấy chế biến.

– Nếu trời mưa nhiều úng nước dược liệu có hiện tượng thối củ hay bị sâu bệnh phá hoại nghiêm trọng thì có thể thu hoạch sớm để tránh thất thu.

1.5. Căn cứ vào mục đích sử dụng

Một dược liệu có thể được dùng trực tiếp làm thuốc để tiêu dùng trong nước, xuất khẩu hoặc làm nguyên liệu chế biến.

– Để làm thuốc như Quế người ta khai thác vỏ thân, và các vỏ cành to, còn lại để chưng cất tinh dầu người ta sử dụng vỏ vụn nát, cành lá nhỏ.